«بسم الله الرحمن الرحیم

قال الله تعالی:

«لقد کان فی قصصهم عبرة لأولی الالباب»(۱)

لزوم بررسی عبرت‌های نهضت حسینی علیه السلام

یکی از شعبّ مهم و متعدّدی که محقّقان در واقعه بی‌نظیر و تاریخی عاشورا باید به تفصیل در آن بحث و بررسی نمایند، عبرت‌های بسیاری است که از عاشورا برداشت می‌شود و پیام‌های حوادث و وقایع آن است که دانستن آنها برای همگان از هر طبقه، سودمند، معرفت بخش و آموزنده است.

تأمّل در وقایع عاشورا هر چه ژرف‌تر و گسترده‌تر گردد، ثمرات فکری، تربیتی و ایمانی آن بیشتر خواهد بود.

جامعه به چیزی مانند این عبرت‌ها، پیام‌ها و درس‌های عاشورا نیازمند است؛ این پیام‌ها و عبرت‌ها باید به همگان ابلاغ شود؛ در منابر، سخنرانی‌ها، مقالات و تألیفات و در ضمن اشعار و مراثی باید تکرار گردد؛ باید عاشورا را با این معانی عالی و با این عبرت‌ها تبلیغ نمود، تا همگان به خصوص‌ نسل آگاه جوان، درس‌های آن را برنامه عمل و حرکت خود قرار دهند.

درس‌هایی که باید آموخته شود

امتناع امام از بیعت با یزید و سخنان آن حضرت در جواب ولید، حاکم مدینه و مروان و هجرت آن یگانه تاریخ از مدینه به مکّه عبرت انگیز و پر از معانی و هدایت‌های عالی است.

توقّف آن حضرت در مکه معظّمه نیز متضمّن پیام‌هایی است که همه موضع شکست‌ناپذیر و غیر قابل برگشت آن حضرت را اعلام می‌کرد.

خروج امام از مکّه در زمانی که مردم از اطراف، بلاد و شهرها برای حج آمده بودند و آن خطبه تاریخی و پر از ابلاغ و ارشاد و انذار، عبرت‌انگیز، آموزنده و سازنده بود. اعزام شخصیتی مانند مسلم بن عقیل و پذیرفتن دعوت مردم کوفه و حوادثی که در کوفه اتفاق افتاد و به شهادت حضرت مسلم منتهی گردید و اتّفاقاتی که بین راه مکه تا کربلا و روبه روشدن با حر واقع شد و آن خطبه رسا متضمّن آن جمله‌های پر از پیام و احیا‌گر روح غیرت و شهامت که هر صاحب بصیرت را تکان می‌دهد، هشیار و بیدار باشی است که تا این زمان و زمان‌های بعد، عالم انسانیت را بیدار و آگاه می‌سازد و این جمله مقاومت‌آموز «إنّی لا اری الموت الا سعادة ولا الحیاة مع الظالمین الا برماً‌»(۲) همواره باید ورد زبان مردم آزادی‌خواه و ستم‌ستیز باشد.

اقتدای حرّ به امام در نماز، عاقبتِ خیر و فرجام کار او درس عبرت است. ملاقات امام با عبیدالله حرجعفی و خود‌داری او از قبول دعوت امام و گرایش و انقلاب فکری زهیر در یک ملاقات کوتاه با امام نیز عبرت و راهنمای مردم بر گزینش آخرت بر دنیا، و شهادت و حیات جاودانی بر حیات فانی است.

یاران اهل بیت علیهم السلام اینگونه‌اند

ورود امام به کربلا همراه با اهل بیت، آن شخصیت‌هایی که برای خدا، خلقی و بنده‌ای عزیز‌تر از آنها در روی زمین نبود، ملحق شدن‌ افرادی معدود از نخبگان و فرهیختگان عالم اسلام به آن حضرت، مواضع اصحاب تا روز عاشورا، نیل به شهادت، شور و شوق و استقامت و پایداری آنها که اگر جانشان هزار جان بود و جان‌نثاری در راه دین و نصرت امام هزار بار بیشتر ممکن بود شیفته و مشتاق آن بودند، همه برای عالم انسانیت، عبرت، درس و دستور زندگی شرافتمندانه و خداپسندانه است.

مواقف بی‌مانند و حساس و استقبال آنان از تیغ، تیر، شمشیر، مرگ و شهادت، موقف حبیب، موقف عابس، موقف مسلم بن عوسجه، مواقف آن رجال بی‌نظیر که خود امام در وصف آنها فرمود: «من اصحابی با وفاتر و نیکوکارتر از اصحاب خود نمی‌شناسم»(۳)، مواقف بنی‌هاشم، موقف و بلکه مواقف حضرت ابی‌الفضل، موقف حضرت علی‌ اکبر و موقف قاسم هر کدام مواقفی است که تاریخ بشریت به آن افتخار می‌نماید و آیه کریمه:‌ «إنّی أعلم ما لا تعلمون»(۴) را تفسیر می‌کند.

در این میان، مواقف بانوان هم بزرگ و عظیم بود؛ همه کوه استقامت و صبر و تحمل، ذلت‌ناپذیر، پا برجا، امیدوار بر غلبه حق و موفقیت خود و مغلوبیت حقیقی دشمن بودند.

آن سی هزار یا بیشتر لشکر خون‌ آشام، اگر چه همه اصحاب را به شهادت رساندند امّا از رخنه در قدرت روحی آنها ناتوان ماندند.

این مواضع برای بشر، عبرت است باید در طول قرون و اعصار بگویند و بنویسند، در مدرسه‌ها و مکتب‌ها این ایستگاه‌های درخشان را بیاموزند‌ و درس بدهند تا بشر، خود و گوهر پاکش را بشناسد و خود را به جیفه دنیا نفروشد و معنای این کلام بزرگ علوی را درک کند: «ألا حرّ یدع هذه اللّماظة لاهلها انه لیس لانفسکم ثمنٌ الا الجنة فلا تبیعوها الّا بها»(۵)

حسین علیه‌السلام، قهرمان عظمت‌ها بود

امّا زبان و قلم از بیان عظمت موقف شخص الهی امام علیه‌السلام و آن قهرمان بزرگ فضایل ملکوتی، خصایص قدوسی و مقامات سبّوحی، عاجز و ناتوان است و مثل توصیف ذرّه و کمتر از آن از آفتاب جهان تاب، و سراب از اقیانوس‌های آب است.

نواحی عظمت و موجبات بصیرت و عبرت در وجود امام، کار، قیام، مواضع و مواقف عالی و متعالی آن حضرت، بسیار و بی‌شمار است.

اتّصال قدرت امام به قدرت لایزال الهی در آن موضع‌گیری‌های محیّر العقول مشهود است و حقیقت معنای صانع «وجهاً‌ واحداً‌ یکفیک الوجوه» از آن ظاهر و معلوم است.

در این سیر الی الله، اوج علوّ قدر انسان خلیفة الله که از ملائکه، ارفع و انبل است آشکار می‌گردد. حقیقت آن سیر و حرکت، سیر به سوی کمال بی‌نهایت و تقرّب بیشتر و بیشتر از کسی بود که حائز عالی‌ترین رتبه کمال و تقرّب به اوست.

تمام آن چه افتخار انسانیت است؛ مانند ایمان، اخلاص، صبر، ایثار، پاسداری از شرف، عزّت، حمیت، حقوق ضعفا، نفی استبداد، ظلم، استکبار و استحقار عبادالله در این برنامه الهی درخشان است.

حسین علیه السلام، مسلمانان را بیدار کرد

امام علیه‌السلام برای حفظ دین خدا و نجات امّت، مصائب جانکاهی را از داغ جوانان و برادران، اسارت بانوان و شهادت اصحاب، پذیرا شد و میان آخرت، دنیا، خدا، خلق، عزت و ذلت و در نهایت میان بهشت و دوزخ و بین شهادت خود و همه بستگان عزیز اسارت اهل بیت و بیعت و تسلیم، مخیّر شد و با آن تصمیم قاطع و عزم راسخ و غیر قابل بازگشت، خدا، قرآن، اسلام و حمایت از حقوق جامعه و شهادت خود و همه آن مصیباتی را که هر کدامش برای اینکه تهمتن‌ترین افراد را به تسلیم وادار کند، اختیار فرمود و صدای بلند و رسای او «َلا إِنَّ الدَّعِی بْنَ الدَّعِی قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ بَیْنَ السِّلَّةِ وَ الذِّلَّةِ وَ هَیْهاتَ مِنَّا الذِّلَّةُ یَأْبَی اللّهُ لَنا ذلِکَ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤمِنُونَ وَ حُجُورٌ طابَتْ وَ طَهُرَتْ وَ أُنُوفٌ حَمِیَّةٌ وَ نُفُوسٌ آبِیَةٌ مِنْ أَنْ نُؤْثِرَ طاعَةَ اللِّئامِ عَلی مَصارِعِ الْکِرامِ» عالم به خواب خفته اسلام را بیدار کرد.

حماسه‌هایی که از عاشورا سرچشمه می‌گیرد

وقایع بعد از شهادت و اسارت اهل بیت علیهم‌السلام و حضور آنان در مجلس ابن زیاد و یزید و فرصت‌های دیگر، عبرت‌انگیز، سرمشق، آموزنده و سازنده است.

آن پاسخ‌های شجاعانه و پرمعنای حضرت زینب سلام الله علیها به ابن زیاد و خطبه تاریخی آن حضرت در مجلس یزید که از معجزات بزرگ به شمار می‌رود برای همیشه عبرت است؛ حقایقی که در این خطبه در چنان مجلسی بیان فرمود و توبیخ ‌و تحقیر قدرتمندانه یزید، نیروبخش مظلومان در برابر ستمگران است. خطبه حضرت سجاد علیه‌السلام و درنهایت پیامدهای واقعه جانسوز عاشورا مانند «واقعه توابین» و استمرار یاد این افتخارات که تا عصر ما و اعصار آینده به صورت مجالس روضه و هیئت‌های عزا ادامه می‌یابد برای بشریت عبرت است و دلیل قدرت حقّ و سستی باطل می‌باشد.

پی‌نوشت‌ها:

۱. سوره یوسف، آیه ۱۱۱

۲. ذخائر العقبی، ص۱۵۰

۳. امّا بعد فأنی لا اعلم اصحاباً اوفی و لا خیراً من اصحابی.

۴. سوره بقره، آیه ۳۰

۵. نهج البلاغه، حکمت ۴۵۶

درس‏های قیام خونین عاشورا
اشارهعاشورا، مائده بزرگ روح انسان است در تداوم اعصار، تجسّم اعلای وجدان بزرگ است در دادگاه روزگار، صلابت شجاعت انسان است در تجلّیگاه ایمان، طواف خون است در احرام فریاد، تجلّی کعبه است در میقات خون، نقش بیدار گذرها و رهگذرهاست در کاروان دراز آهنگ زندگی‏ها و عبورها. 
عاشورا، رواق سرخ حماسه است در تاریکستان سیاهی و بیداد، قلب تپنده دادخواهان است در محکمه بشرّیت، طنین بلند پیروزی است در گوش آبادی‏ها، عطشی است دریاآفرین در اقیانوس حیات، رسالتی است بزرگ بر دوش اسارتی رهایی‏بخش.
عاشورا، رکن کعبه است و پایه قبله و عماد امّت و حیات قرآن و روح نماز و بقای حج و صفای صفا و مروه و جان مشعر و منا.
و عاشورا ، هدیه اسلام است به بشریت و تاریخ ...

درآمدعاشورا، سراسر مدرسه عشق است و آموزگار هدایتگر آن، حسین بن علی علیه السلام. این واقعه سترگ، در تاريخ بشرى موجى ‏پديد آورد و مسلمان و غيرمسلمان را با ارزش‏هاى متعالى و مفهوم حيات هدفدار آشنا ساخت. هر اندازه كه انسان‏ها با درس‏هاى نهفته در آن حركت ‏خونين و ژرف آشناتر گردند، به همان ميزان عزّتمند خواهند زیست و پايه‏هاى حكومت طاغوت‏ها را خواهند لرزاند. 
درس‏هايى كه از عاشورا مى‏توان گرفت، در گفتار و کردار امام حسين علیه السلام و يارانش دیده می‏شود و كسى كه ‏به دقت در مجموعه اين واقعه بنگرد و آن را فرا راه خود قرار دهد، با اين درس‏های انسان‏ساز آشنا مى‏گردد. در این نوشته برآنیم تا برخی از این درس‏ها را برشماریم.

توکّلامام محمد باقر علیه السلام در سخنی گهربار فرمودند: «کسی که به خدا توکّل کند، شکست نمی‏خورد»[1] و قیام خونین عاشورا، سرشار از این آموزه نیک الهی است که فرجامی جز پیروزی حق بر باطل را نوید نبخشید. امام حسین علیه السلام گرچه به استناد دعوت‏نامه‏های کوفیان به سمت آنان حرکت کرد، ولی توکّل آن حضرت به خداوند متعال بود. به همین دلیل، وقتی میان راه، خبر بی‏وفایی مردم و شهادت مسلم بن عقیل علیه السلام را شنید، تصمیم خویش را تغییر نداد و برای انجام تکلیف، با توکل به خدا راه خود را ادامه داد. نیز بر این اساس بود که صبح عاشورا و با شروع حمله همه‏جانبه و بی‏رحمانه دشمن، در نیایشی به درگاه خدا، اعتماد به پروردگارش را چنین بیان فرمود: 
خداوندا! تو تکیه‏گاه من در هر اندوه، و امید من در هر سختی هستی. تو در هر پیشامدی تکیه‏گاه و مایه پشت‏گرمی منی.[2] 

رضا و تسلیمیکی از آموزه‏های کربلا، راضی بودن به رضای الهی است. هدف امام حسین علیه السلام فقط خشنودی خدا و پیامبر او بود. اگر در آن قیام خونین، جان عزیزش را نثار کرد، اگر سخت‏ترین مصیبت‏ها را به جان خرید، و اگر خاندان گرامی‏اش را به دست اسارت سپرد، هدفی جز کسب رضای الهی نداشت. امام حسین علیه السلام هنگامی که می‏خواست از مکه به سمت عراق خارج شود، خود در خطبه‏ای به این ویژگی اشاره فرموده است:
ما اهل بیت به آنچه خدا راضی است، راضی و خشنودیم. در مقابل بلا و امتحان او، صبر و استقامت می‏ورزیم . او اجر صبرکنندگان را به ما عنایت خواهد فرمود.[3]

عمل به تکلیفاز آموزه‏های ارزشمند کربلا، عمل به تکلیف است. هنگامی که دعوت‏نامه‏های پیاپی مردم کوفه به امام حسین علیه السلام رسید، ایشان هرچند از سست‏عهدی کوفیان آگاه بود، ولی آن اعلام حمایت‏ها را تکلیف‏آور دانست و به سوی آنان حرکت کرد. امام خمینی رحمه الله که خود سال‏ها بعد با همین انگیزه، قیامی عزّت‏آفرین را پایه ریخت، در سخنانی درباره این آموزه عاشورایی می‏فرماید:
· اینکه حضرت ابی عبداللّه علیه السلام قیام کرد با عدد کم، برای اینکه گفتند تکلیف من این است که نهی از منکر کنم.[4]
· حضرت سیدالشهدا علیه السلام تکلیف برای خودشان دانستند که بروند و کشته هم بشوند و محو کنند آثار معاویه و پسرش را.[5] 
· لکن تکلیف بود که قیام بکند و خونش را بدهد تا اینکه ملت را اصلاح کند و عَلَم یزید را بخواباند.[6] 

آزادگیعاشورا، نماد آزادگی است و حضرت سیدالشهدا علیه السلام سرور آزادگان. همو که در پاسخ کسانی که بیعت با یزید را از ایشان می‏خواستند تا در امان بماند، می‏فرمود:
آگاه باشید! ناپاک زاده فرزند ناپاک زاده، مرا میان دو چیز مجبور کرده است: بین مرگ و ذلت، ولی هیهات که ما ذلت و خواری را بپذیریم. خداوند پذیرش ذلت را بر ما و بر پیامبر و مؤمنان روا نداشته است و دامن‏های پاک و دارای اصالت و شرف و خاندان دارای همت والا و عزّت نفس ما هرگز اجازه نمی‏دهد اطاعت فرومایگان را بر مرگ شرافتمندانه ترجیح دهیم.[7]

اخلاصاخلاص سیدالشهدا علیه السلام و یاران آن حضرت، مهم‏ترین عامل جاودانگی قیام حسینی است. از زمانی که حضرت از مدینه حرکت کرد، تا مکّه و سپس کربلا، بسیار کسانِ مدّعی با ایشان همراه شدند و به ظاهر خود را حسینی نشان دادند، ولی هیچ‏کدام بر حرف خود نایستادند و در نهایت، سرور شهیدان را تنها رها کردند. 
در روز عاشورا و صحنه نبرد کربلا نیز، تنها خون بود و شمشیر و زخم و درد و شهادت، و از مدال و پول و امتیازهای اجتماعی و مقام‏های دنیوی خبری نبود. از این رو، ماندگان و مقاومان، تنها با نیروی اخلاص به جهاد در راه حضرت دوست ادامه می‏دادند و یکی یکی شربت شهادت می‏نوشیدند.

ایثاراز بارزترین درس‏های عاشورای حسینی، ایثار و مقدّم داشتن دیگری بر خود است. در صحنه کربلا، نخستین ایثارگر، خود سیدالشهدا علیه السلام بود که حاضر شد خود و خاندانش را فدای دین خدا کند و رضای او را بر همه چیز برگزیند. حتی زمانی که یاران حضرت به شهادت رسیدند و نوبت به جان‏فشانیِ بنی‏هاشم رسید، امام حسین علیه السلام ابتدا فرزند دلبندشان، علی اکبر علیه السلام را برای شهادت در راه خدا فراخواند.
جلوه دیگر ایثار در کربلا، در کار زیبای حضرت ابوالفضل علیه السلام بود. آن حضرت که با لب تشنه وارد فرات شد، چون خواست آب بنوشد، یاد لب‏های تشنه امام حسین علیه السلام و کودکان تشنه‏کامش افتاد و به خود نهیب زد که: آیا آب می‏نوشی، در حالی که برادر و مولایت حسین علیه السلام تشنه و در آستانه شهادت است؟ پس آب را ننوشید و بازگشت و لب‏تشنه به شهادت رسید.
مفهوم بلند آفتابی عباس از گریه کودکان کبابی عباس
از تشنگی‏ات فرات دلخون گردید والله که آبروی آبی عباس

امر به معروف و نهی از منکراز آموزه‏های ارزنده نهضت حسینی، توجه به دو فریضه مهم امر به معروف و نهی از منکر است. امام حسین علیه السلام در وصیت‏نامه‏ای که هنگام خروج از مدینه و در زمان وداع با برادرش محمد بن حنفیه برای وی نوشت، هدف از حرکت خویش را چنین برشمرد:
من نه از روی سرمستی وگستاخی، و نه برای فساد و ستمگری حرکت کردم، بلکه تنها برای طلب اصلاح در امت جدم حرکت کردم. می‏خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم و به سیره جدم و پدرم علی بن ابی‏طالب عمل نمایم.[8]
حضرت سیدالشهدا علیه السلام در جای دیگری نیز فرموده بودند:
بارخدایا! من به معروف اشتیاق، و از منکر تنفّر دارم.[9]
بر این اساس، در زیارت‏های گوناگونی که درباره امام حسین علیه السلام از پیشوایان معصوم t وارده شده، این تعابیر دیده می‏شود:
گواهی می‏دهم تو نماز را به پا داشتی و زکات دادی و امر به معروف نمودی و نهی از منکر کردی.[10]

نفی نژادپرستیشهید، شهید است، چه تفاوت دارد که از چه نژاد و رنگ و زبانی باشد؛ سفید و سیاه، عرب و عجم، رومی یا زنگی. ملاک ارزش در اسلام، عقیده و ایمان است.
شهادتکده کربلا، بزمگاه عشق است و همه‏گونه شهیدی دارد؛ جوان، پیر، خردسال، شیرخوار، سیاه، سفید، عرب و عجم. آنجا، یگانگی است و از نابرابریِ نژادی اثری نیست. پیشوای شهیدان، حسین علیه السلام در صحنه نبرد، این آموزش دینی و انسانی را به کار گرفت و سپاس و ستایشی همسان به همه یارانش، از پیرمرد تا نوجوان، و از رئیس قبیله تا غلام سیاه روامی‏دارد.

پای‏بندی به اصول انسانی و اخلاقینهضت عاشورا، مظهر ارزشگذاری به حقوق انسانی است. یاران امام حسین علیه السلام در بین راه کربلا، با لشکریان حرّ بن یزید ریاحی برخوردند که راه را بر آن حضرت و یارانش بستند. برخی از یاران امام پیشنهاد مبارزه و نابودی آنها را دادند و دلیل آوردند که قدرت نبرد با ایشان را داریم، ولی امام مدارا کرد و یاران را به صبر دعوت فرمود. 
همچنین صبح عاشورا که شمر جلو آمد و به آن حضرت اهانت کرد، مسلم بن عوسجه، از یاران امام خواست با تیری او را از پای درآورد که حضرت مانع شد.

منابع1. امام خمینی، صحیفه نور، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
2. دشتی، محمد، فرهنگ سخنان امام حسین علیه السلام، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین علیه السلام، چاپ سوم، بهار 1384.
3. ربّانی، هادی و سید محسن موسوی، آینه یادها: مناسبت‏های شمسی و قمری در قرآن و حدیث، قم، دارالحدیث، 1382. 
4. گروهی از تاریخ‏پژوهان، تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1390.





[1] آینه یادها: مناسبت‏های شمسی و قمری در قرآن و حدیث، ص183، حدیث721.

[2] تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ج1، ص743.

[3] همان، ج1، ص624.

[4] صحیفه نور، ج4، ص16.

[5] همان، ج8، ص12.

[6] همان، ج2، ص208.

[7] فرهنگ سخنان امام حسین q، ص165.

[8] تاریخ قیام و مقتل جامع سیدالشهداء، ج1، ص295.

[9] همان.

[10] همان، ص296.

اثار و برکات زيارت عاشورا

·   سفارش امام صادق (ع)

امام صادق عليه السلام به صفوان مي فرمايند:

زيارت عاشورا را بخوان و از آن مواظبت کن، به درستي که من چند چيز براي خواننده آن تضمين مي کنم:

1 - زيارتش قبول شود.

2 - سعي و کوشش او مشکور باشد.

3 - حاجات او هر چه باشد از طرف خداوند بزرگ برآورده شود و نااميد از درگاه خدا برنگردد...

بعد فرمود: اي صفوان! هرگاه حاجتي براي تو به سوي خداوند متعال روي داد، پس به وسيله اين زيارت به سوي آن حضرت توجه کن از هرجا و مکاني که هستي و اين دعا را بخوان و حاجتت را از پروردگار خود بخواه که برآورده مي شود و خداوند وعده خود را خلاف نخواهد کرد.

آري، هر کس حاجت بزرگي داشته باشد حوايج و خواسته هايش با چهل روز خواندن زيارت عاشورا برآورده مي شود. تجربه گواه هر عارف و عامي است که ما در اين جا نمونه هايي از حکايات را خواهيم آورد  .

·   سيره شيخ مرتضي انصاري (ره)

در شرح احوال مرحوم شيخ انصاري آورده اند که؛از جمله عاداتش خواندن زيارت عاشورا بوده که هر روز، دو بار صبح و عصر آن را مي خواند و بر آن بسيار مواظب مي نمود. بعد از وفاتش کسي او را در خواب ديد و از احوالش پرسش کرد؛در جواب سه مرتبه فرمود: عاشورا، عاشورا، عاشورا،.

·    سيره ميرزاي قمي

اين مرد بزرگ، هرگز نماز شب و زيارت عاشورا و نماز جماعت را ترک نکرده، و هرگاه به مسجد نمي رفت، در منزل با زن و فرزند خود نماز جماعت مي خواند. بسيار با انصاف بود و با افراد مستمند مواسات مي ورزيد. و در اصلاح امور مسلمان ها، اهتمامي عجيب داشت. حاکم شهر خوانسار دستور داد مخصوص وي، يک مسجد جامع ساختند که هميشه نماز جمعه و جماعتش در آن مسجد برپا مي شد.

·     سيره شهيد قدوسي

شهيد آيت الله قدوسي (ره) به خاندان عصمت و طهارت عشق مي ورزيدن، به زيارت جامعه و عاشورا، و توسل به خاندان پيغمبر و شرکت در جلسات روضه و سوگواري حضرت سيدالشهداء عليه السلام مقيد بود.

مرحوم قدوسي مي فرمود: علامه طباطبايي، به اين معنا تاکيد دارد و در ايام محرم و صفر، زيارت عاشورايش ترک نمي شود و به زيارت جامعه اهتمام دارد.

·   دريافت علوم خاص

يکي از دوستان مرحوم قدوسي مي نويسد.

... ظاهرا ايشان نسبت به زيارت عاشورا مواظبت داشت. چون، موقعي که دادستان کل بود، من در خواب ديدم که بر اثر خواندن زيارت عاشورا، به ايشان علوم خاصي داده شده، وقتي به ايشان عرض کردم، متاثر شد و گفت: مدتي است توفيق پيدا نکرده ام. و اين براثر کثرت کارشان در دادستاني بود، و آن کارها را اولي مي دانست، از اين رو بود که فرمود: مدتي است که به خواندن زيارت عاشورا موفق نشده ام.

·   سيره ميرزاي محلاتي

مرحوم ميرزاي محلاتي سي سال آخر عمرش، زيارت عاشورا را ترک نکرد و هر روز که به سبب بيماري يا امري ديگر نمي توانست بخواند، نايب مي گرفت.

· رفع بيماري و بلا

شهيد دستغيب مي نويسد. از مرحوم آيه الله  حاج شيخ عبدالکريم حايري نقل شده است: اوقاتي که در سامراء مشغول تحصيل علوم ديني بودم، اهالي سامراء به بيماري وبا و طاعون مبتلا شدند و همه روزه عده اي مي مردند.

روزي در منزل استادم مرحوم سيد محمد فشارکي، عده اي از اهل علم جمع بودند، ناگاه مرحوم آقاي ميرزا محمد تقي شيرازي تشريف آوردند و صحبت از بيماري وبا شد که همه در معرض خطر مرگ هستند.

مرحوم ميرزا فرمود: اگر من حکمي بکنم آيا لازم است انجام شود يا نه؟

همه اهل مجلس پاسخ دادند: بلي.

فرمود: من حکم مي کنم که شيعيان ساکن سامراء از امروز تا ده روز، همه مشغول خواندن زيارت عاشورا شوند، و ثواب آن را به روح نرجس خاتون، والده ماجده حضرت حجه ابن الحسن عليه السلام هديه نمايند تا اين بلا از آنان دور شود. اهل مجلس اين حکم را به تمام شيعيان رساندند و همه مشغول خواندن زيارت عاشورا شدند.

از فرداي آن روز تلف شدن شيعه موقوف شد و همه روزه، تنها عده اي از سني ها مي مردند به طوري که بر همه آشکار گرديد. برخي از سني ها از آشنايان شيعه خود پرسيدند؛سبب اين که ديگر از شما کسي تلف نمي شود چيست؟ به آنها گفته بودند زيارت عاشورا. آنها هم مشغول شدند و بلا از آنها هم برطرف گرديد.

در منزل ميرزاي شيرازي در کربلا ايام عاشورا، روضه خواني بود و روز عاشورا به اتفاق طلاب و علما به حرم حضرت سيدالشهداء و حضرت اباالفضل مي رفتند و عزاداري مي نمودند. عادت ميرزا اين بود که هر روز در غرفه خود، زيارت عاشورا مي خواند، سپس پايين مي آمدند و در مجلس عزا شرکت مي کرد. يکي از بزرگان مي گويد: روزي خودم حاضر بودم که پيش از وقت پايين آمدن، ناگاه ميرزا با حالت غير عادي و پريشان و نالان آمد و داخل مجلس شد و فرمود: امروز بايد از مصيبت عطش حضرت بخوانيد.

·   مداومت به خواندن زيارت عاشورا

يکي از بزرگان مي فرمود: مرحوم آيه الله حاج آقا حسين خادمي و حاج شيخ عباس قمي و حاج شيخ عبدالجواد مداحيان روضه خوان امام حسين را در خواب ديدم که در غرفه اي از غرفه هاي بهشت دور يکديگر جمع بودند. از آيه الله خادمي احوالپرسي کردم و گفتم:

با هم بودن شما، يک آيه الله و آقاي حاج شيخ عباس قمي يک محدث و حاج شيخ عبدالجواد روضه خوان امام حسين عليه السلام چه مناسبتي دارد که با يکديگر يک جا قرار گرفته ايد؟

جواب دادند: ما همگي مداومت به زيارت عاشورا داشتيم و در مقدار خواندن زيارت عاشورا مثل هم بوديم.

·  توسعه رزق و روزي

عالم جليل و زاهد مسلم حاج آقاي شيخ عبدالجواد حايري مازنداني فرمود:

روزي کسي آمد خدمت خلد مکان شيخ الطائفه زين العابدين مازندراني (ره) شکايت از تنگي معاش خود کرده، شيخ به او فرمود: برو حرم حضرت ابا عبدالله عليه السلام زيارت عاشورا بخوان رزق و روزي به تو خواهد رسيد اگر نرسيد بيا نزد من، من خواهم داد.

آن بنده خدا رفت. بعد از زماني آمد خدمت آقا،آقا فرمود: چه کار کردي؟ گفت: در حرم مشغول خواندن زيارت عاشورا بودم که کسي آمد و وجهي به من داد و در توسعه قرار گرفتم.

· بهترين عمل براي سفر آخرت

مرحوم آيه الله سيد محمد حسين شيرازي نوه مرحوم آيه الله العظمي ميرزاي شيرازي بزرگ بعد از وارد شدن به ايران و مسدود شدن راه عراق در اثر جنگ جهاني دوم به اينجا آمد و براي خانواده اش که در نجف بودند، فوق العاده ناراحت مي شود مراجعه مي کند به کسي که ارتباط با ارواح برقرار مي کرده - نه به وسيله هيپنوتيزم... دو سوال مي کند مطابق با واقع جواب مي آيد، علاقمند مي شود، سوال سوم مي کند: بهترين عمل براي سفر آخرت چيست؟ بعد از موعظه ها چنين جواب مي آيد: بهترين عمل براي سفر آخرت زيارت عاشورا است. بدين جهت مرحوم آيه الله سيد محمد حسين شيرازي تا آخر عمر ملتزم و مداوم به زيارت عاشورا بود.

·   رفع گرفتاري

يکي از علما و حجج اسلام و از ذريه رسول الله صلي الله عليه وآله در يادداشتهاي خود چنين فرموده بود: شبي از طريقي به من الهام شد که مبلغ هزار تومان ببر درب مغازه يکي از بندگان خدا که مرد محترمي از اهل اصفهان است و نخواسته اسمش گفته شود) صبح متحير بودم چه کنم، آيا آنچه فهميدم صحيح است يا نه و نمي توانستم چقدر پول دارم؟ وقتي مراجعه کردم ديدم موجودي من چهل پنج هزار تومان است، اول وقت رفتم درب مغازه آن آقا که از محترمين شهر بود، ديدم دو نفر درب مغازه او ايستاده اند، به آن آقا گفتم: من با شما کاري دارم، مي خواهم باهم برويم جايي و برگرديم.

گفت: بسيار خوب.لذا من ايشان را بردم مسجدالنبي واقع در خيابان جي، آنجا عمله و بنا کار مي کردند، لب ايوان طرف قبله نشستم.

من به ايشان گفتم: من مامور هستم گرفتاري شما را اصلاح کنم، مشکلي داري بگو، هرچه اصرار کردم نگفت، بالاخره آن مبلغ را به ايشان دادم ولي نگفتم چقدر است. ايشان بي اختيار به گريه افتاد و گفت: من چهل و پنج هزار تومان قرض داشتم، چهل زيارت عاشورا نذر کردم بخوانم و امروز بعد از اذان آخر آن را خواندم و از آقا ابي عبدالله الحسين عليه السلام خواستم رفع گرفتايم شود که بحمدالله گره باز گرديد.

·   شفاي بيمار

يکي از فاميلهاي نزديک آقا سيد زين العابدين ابرقويي سخت دچار دل درد مي شود تا حدي که خون از گلوي او بيرون مي آيد، دکترها مايوس شده و دستور حرکت به تهران و عمل جراحي را خبر دادند، خبر را به آقا سيد زين العابدين رساندند و درخواست دعا و توسل نمودند، ايشان به فرزندان خود دستور دادند وضو بگيرند و در ميان آفتاب مشغول زيارت عاشورا بشوند، و شفاي او را بخواهند و خود ايشان هم مشغول مي شوند، پس از ساعتي ناگهان از اطاق خود بيرون آمده و گفتند: شفا حاصل شد، برخيز و مژده دهيد به مادرتان که خداوند برادرت را شفا داد.

يکي از علماي اصفهان که از ملازمين ايشان بودند گفتند:

آقاي سيد زين العابدين ختم زيارت عاشورا برداشته بودند براي کمالات نفساني و رسيدن به درجه يقين، بدين جهت آن حالات براي ايشان پيدا شده بود.

·     تعليم زيارت عاشورا

علقمه بن محمد حضرت مي گويد: به امام باقر عليه السلام گفتم: به من دعايي تعليم بده که با آن دعا در اين روز (عاشورا) هنگامي که زيارت مي کنم او را (امام حسين (ع)) بخوانم. و دعايي تعليم بده که با آن دعا، هنگامي که او را از نزديک يا هنگامي که از خانه ام و از راه دور (و به قصد زيارت بدان سو) اشاره مي کنم، بخوانم.

حضرت فرمود: اي علقمه! پس از آن که به آن حضرت با سلام اشاره کردي، دو رکعت نماز بخوان و پس از آن اين قول (متن زيارت) را مي خواني. پس ‍ هنگامي که اين زيارت را خواندي در حقيقت او را به چيزي خواندي که هر کس از ملايکه که بخواهد او را زيارت کند به آن مي خواند. و خداوند براي تو هزار حسنه مي نويسد و از تو هزار هزار سيئه محو مي کند، تو را هزار هزار درجه بالا مي برد، جزو کساني مي باشي که در رکاب حضرت به شهادت رسيدند، حتي در درجات آنها هم شريک مي شوي و براي تو ثواب هر پيامبر و رسولي و هر کس که حسين عليه السلام را از زمان شهادتش تا به حال زيارت کرده، را مي نويسند.

مي گويي: السلام عليک يا ابا عبدالله...

قرار بندگی، از عاشورا تا ظهور

یکی از گزاره ‌هایی که در دین اسلام مورد تاکید واقع شده است عمل به وعده است. وعده ما با خدا، بندگی است. پیشوایان ما به این وعده به نیکوترین وجه عمل کرده ‌اند. و چه خوب سرمشق گرفتند یاران باوفای امام حسین علیه السلام. اینان با اطاعت از ولیّ خدا، اطاعت از خدای خود کردند و به عهد و پیمان خود عمل نمودند. اینک مائیم و به نمایش گذاشتن وعده ما.

مسافران کربلا به عهدی که با خدا بسته بودند عمل کردند، عهد خود را به پایان رساندند و پیروزمندانه از صحنه نبرد زندگی عبور کردند. ایشان با جان و دل تلاوت کردند: «وَ لَقَد كانوا عاهَدُوا اللَّهَ مِن قَبلُ لا یُوَلّونَ الأَدبارَ...»[1] ایشان به عهد خود پشت نکردند و تا آخرین نفس به آن وفادار ماندند.

عبادت، عهدی فراموش نشدنی عاشق و معشوق

مهم ترین عهد و پیمانی که بنده با خدا می ‌بندد این است: «ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون»[2]. بنابراین یکی از اصول بندگی، عبادت است که باید مبنای سبک زیست مسلمانی قرار بگیرد.

دو بُعد در عبادت قابل تصور است: بُعد فردی و بُعد اجتماعی. هر کدام از این ابعاد، مصادیق متعددی را در برمی ‌گیرد. یکی از گزاره ‌هایی که درون هر دو بُعد می ‌تواند جلوه ‌گری کند؛ رسیدن به قرب الهی و کمال نهایی انسان است.

اگر جن و انس خلقت نیافتند مگر برای عبادت، می ‌توان تلاش برای رسیدن به قرب الهی را مصداق بارزی از عبادت نامید. گرچه ممکن است چیزی ‌که برای کسی، هدف نهایی است، برای شخص دیگر نهایی نباشد. ولی معلوم است که شخص دوم نیز نهایتاً به ‌دنبال رسیدن به یک هدف نهایی دیگر است. هدف نهایی شخصی، رسیدن به ثروت فراوان است. دیگری، شهرت را نهایت کار خود قرار می دهد.

اما بر اساس آموزه ‌های اسلامی هدف نهایی و غائی انسان، قرب الهی و لقاءالله است. بر همین اساس است که حضرت امیر علیه السلام در دعای کمیل از خداوند چنین می ‌خواهد:

«مرا از بندگانی قرار ده که بهره آنان نزد تو افزون ‌تر و جایگاهشان به تو نزدیک تر و تقربشان به تو بیشتر است.»[3]

دعای حضرت در نخلستان ‌های کوفه مقبول خداوند قرار گرفت، و اثر آن دعا در دشت کربلا نمود پیدا کرد. یارانی که به واسطه یاری حجت خدا، قرب الهی را طی نمودند و به لقاءالله پیوستند. اینان برخلاف منافقان مدینه عمل کردند. منافقانی که پیامبر صلی الله علیه و آله را تنها گذاشتند و خانه ‌های بی ‌حفاظ خود را بهانه قرار دادند تا به یاری حجت خدا نروند. و خداوند در مورد ایشان فرمود: «إِن یُرِیدُونَ إِلَّا فِرَاراً».[4]

اگر قرار بندگی خود را فراموش کنی مصداق این آیه قرار خواهی گرفت، و اگر خواستی که شامل آن نشوی به حجت خدا پشت نکن.

و چه زیبا مسافران کربلا قرار بندگی خود را فراموش نکردند و تا آخرین نفس همراه ولیّ و حجت خدا قرار گرفتند و به مقامی رسیدند که عالمیان به ایشان غبطه می ‌خورند.

معامله ای صادقانه با امام زمان خویش

«چه اجر عظیمی و چه جایگاه رفیعی. کاش که در آن زمان همراه حجت خدا بودیم تا یاری امام زمانمان را می ‌کردیم و این مقام شامل حالمان می‌گشت.»

این جمله ‌ایست که بسیار از زبان دوست‌داران امام می ‌شنویم و غبطه می ‌خوریم که چرا در آن زمان نبوده ‌ایم. غافل از اینکه «هل من ناصرٍ ینصرنیِ» امام زمانمان در گوش عالم پیچیده است و همواره به دنبال یاری گر به گوشه کنار جهان می ‌رود و یاری کننده ‌ای طلب می ‌کند.

صحنه کربلا درس دانشگاه من و تو است که چگونه یار امام باشیم و او را تنها نگذاریم. ترم اول را بر درس مسلم بن عوسجه می ‌نشینیم که فرمود:

«قسم به خدا، ما تو را رها نمی ‌کنیم تا خدا بداند پاس حرمت رسول را در غیبت او داشتیم، والله اگر من دانستم که کشته می ‌شوم باز زنده می ‌شوم، باز سوخته می ‌شوم و باز زنده می ‌شوم، باز کوبیده و پراکنده می ‌شوم و هفتاد بار با من این کار کنند باز از تو جدا نمی ‌شدم تا نزد تو مرگ را دریابم، پس چگونه این کار را نکنم که کشتن یک بار است و پس از آن کرامتی که هرگز به پایان نرسد.»[5]

این مقام، مقام بصیرت یاریگر امام است. پس می ‌توان آن ‌را سرمشق زندگی خود قرار داد و با امام زمان خود این ‌گونه معامله کرد. و این است معنای جمله «کل یوم عاشورا و کل ارض کرب ‌و بلا».

رمز زندگی یک مسلمان واقعی

اگر هر روز را عاشورا دیدی و هر مکان را کربلا، یار امام زمان خویش خواهی شد و یاریگر آن. یزید زمانت را خواهی شناخت و به مبارزه با آن خواهی پرداخت. از این ‌جاست که پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله فرموده است:

«در پایان این امت (دوره آخرالزمان) گروهی خواهند بود که پاداش آن ‌ها، همانند اجر امت اول اسلامی خواهد بود. آن ‌ها امر به ‌معروف و نهی از منکر می ‌کنند و با اهل فتنه و فساد می ‌جنگند.[6]

بنابراین آنان که آرزوی یاری امام حسین علیه السلام را در صحنه عاشورا داشتند می ‌توانند در صحنه نبرد انتظار خودنمایی کنند و عاقبتی هم چون عاقبت مسلم بن عوسجه را برای خود رقم بزنند، و هم چون مسلم، قرار بندگی خویش را فراموش نکنند و لحظه ‌ای از یاری امام خویش غافل نشوند.

آری؛ این رمز زندگی من و توی مسلمان است. ای عزیز بدان رمز پیوستن به لقاءالله، جدا نشدن از حجت ‌الله است.

پی ‌نوشت:

1)      احزاب/ 15.

2)      ذاریات/ 56.

3)      و جعلنی من احسن عبیدک نصیبا عندک اقربهم منزلة منک و أخصهم زلفة لدیک.

4)      احزاب/ 13.

5)      آنچه در کربلا گذشت؛ ترجمه نفس ‌المهموم، شیخ عباس قمی، ص196.

6)      دلائل النبوة، ج6، ص513.  فاطمه قاسمی